20
ik na een half uur passen onverrichterza-
ke wegga. In de stad mis je dat gevoel,'
bekent een van de vele vrouwen die
spontaan assistentie verlenen bij het
organiseren van vrijetijds-activiteiten
voor de jeugd. De zaken worden verre
van kinderachtig aangepakt, daar op dat
centraal gelegen trapveldje in de nieuw-
bouwbuurt: enkele honderden kinderen
bouwden in enkele dagen tijd uit 50 ton
afvalhout een compleet huttendorp. Het
speelterrein is een weergaloze trekpleis
ter. Pas rond etenstijd trekken de jeug
dige bouwers weer huiswaarts door lom
merrijke straten die St. Michielsgestel
zijn landelijkheid en beslotenheid bezor
gen.
Herhaalde pogingen het dorp van buiten
af in beeld te krijgen zijn gedoemd te
mislukken. Overal langs de Dommel ne
men koeien en jongvee moeiteloos de rol
over van dat eerste verbaasde paard
ginds langs de boorden. Ook zij snappen
geen snars van alle fotografische belang
stelling voor hun omgeving. Het is onbe
gonnen werk. St. Michielsgestel ligt 's
zomers verstopt. Onzichtbaar voor de
buitenwereld. Gedurende heel het hoog
seizoen gaat het schuil onder een over
weldigend dak van bladeren. Groene
wiggen dringen door tot diep in de be
bouwing. Slechts een handjevol gebou
wen weten er zich bovenuit te werken.
Ze vallen op door hun imposante karak
ter, de aanwezigheid van statige ramen
en torentjes van waaruit zo nu en dan
vastberaden het geluid van klokken
klinkt. Hier hebben we te maken met een
wonderlijke verzameling relikwieën uit
de tijd dat de katholieke kerk haar macht
nog mede ontleende aan protserige
bouwwerken, en er tevens respect mee
afdwong. Het is altijd zo geweest, herin
nert St. Michielsgestel zich. Zoekend
naar een afdoende verklaring komt men
tot de voor de hand liggende veronder
stelling dat de nabijheid van 's-Herto-
genbosch als bisschoppelijke zetel van
het bisdom Den Bosch er veel mee te
maken moet hebben. De clericale over
heid uit het Bossche bisschoppelijke pa
leis had nog al wat onroerende belangen
in handen op Gestels grondgebied. De
geringe afstand en de aard van de bezit
tingen leidde ongemerkt tot uitbouw van
de diverse buitenplaatsen, en dat ver
grootte weer de aantrekkelijkheid van St.
Michielsgestel voor de vestiging van
nieuwe kerkelijke instituten. Een inventa
risatie brengt een indrukwekkende reeks
overblijfselen aan het licht van wat eens
de zegepralende Kerk moet zijn geweest.
Beginnen we met het voormalige 'lief
desgesticht St. Adrianus'. De zustertjes
van liefde van Tilburg beoefenden in dat
bakbeest hun eerste primitieve bejaar
denzorg. Het gebouw doet allang geen
dienst meer sinds Gestel een eigentijds
bejaardencentrum inwijdde. Iets noor
delijk van het dorp - nabij zo'n afgesne
den Dommelbocht waarvan er volgens
de boeren teveel en volgens milieuvoor
vechters veel te weinig zijn 'blijven lig
gen' toen men de rivierloop fatsoeneerde
- staat vervolgens Nieuw Herlaer te ver
pieteren. Wat eens ongetwijfeld een luis
terrijk complex moet zijn geweest, ver
keert nu in diverse fases van verval.
Slechts een toren geeft met zijn ui-vor-
mige spits het geheel nog een zekere al
lure. De sociëteit van de Afrikaanse mis
siën uit Cadier en Keer heeft er een tijd
lang priesterstudenten opgeleid; de
'Duitse zustertjes' verwierven van hieruit
tot in de wijde omtrek hun faam als zie-
kenverzorgsters. Maar ook de dochters
van de goddelijke Heiland uit Weenen,
zoals officieel de naam van deze congre
gatie luidde, wisten zich niet te handha
ven. De regenten van de Bossche gods
huizen zitten zwaar in hun maag met het
vervallende bezit. Er staan wilde-plan-
nenmakers genoeg op de stoep, maar de
gemeentelijke bouwcommissie tolereert
geen bouwkundige bokkesprongen. Zelfs
een boer weet men de bouw van een
paardestal te verhinderen wanneer zijn
plan het kwetsbare buitengebied aan
tast.
Met spanning wacht St. Michielsgestel
thans weer de verdere ontwikkelingen af
rond het kapitale instituut de Ruwen-
berg, in eigendom bij de fraters van Til
burg. De onderwijscongregatie zit rede
lijk bij kas, maar hoe lang nog kunnen
grote delen van de typische klooster-
bouw aan de rand van het dorp daar leeg
en renteloos blijven staan? Hier voltrok
zich in alle navrante hevigheid het pro
ces dat leidde tot de nagenoeg totale
leegloop van zovele vaak zeer gerenom
meerde kostscholen of internaten. Rijke
luiszoontjes, kinderen van ouders die
hun taak als opvoeders en studiebegelei
ders graag uitbesteedden, vonden hier
gedurende enkele generaties een gastvrij
opvangcentrum. Maar ook in dit instituut
deed zich de noodzaak voelen om steeds
vaker een beroep te doen op - dure - ex
terne krachten. Voorbij was de tijd dat
nonnen, fraters en paters alles in eigen
beheer opknapten zodat een vergoeding
in geld achterwege kon blijven. Daarbij
voltrok zich in steeds sneller tempo een
mentaliteitsverandering die er eveneens
toe bijdroeg dat nogal wat instellingen
op onderwijsgebied achtereenvolgens
hun poorten sloten en opgeheven wer
den. Alweer in St. Michielsgestel - maar
ditmaal langs de zuidrand van het dorp
vinden we er een schrijnend voorbeeld
van. Op een terrein van zeventien hecta
ren, de Hof van Eden bijna gelijk, verheft
zich opnieuw zo'n trots en eerbiedwaar
dig gebouwencomplex. Beekvliet luidt de
naam, een begrip dat in katholiek Bra
bant geen nadere toelichting behoeft en
evenmin voor andere Nederlanders die
bewust de Tweede Wereldoorlog heb
ben meegemaakt. Vanaf de vorige eeuw
begon in deze omgeving de opleiding
van jongelui uit het bisdom Den Bosch
die zich tot het priesterschap geroepen
voelden. Gedenkboekjes geven aan dat
isolement, orde, regeltucht en discipline
lange tijd de voornaamste slagwoorden
waren van de opvoedkundige systemen
die men er hanteerde. Naast Latijn en
Grieks stond het vak welsprekendheid er
op de lesroosters. Gevierde predikanten
droegen het hunne bij tot de godsdien
stige vorming van de seminarie-bevol
king. De nauwgezette verslaglegging
maakt dat we ook nu nog iets van de
sfeer kunnen proeven: 'Meermalen voer
de de talentvolle redenaar het godsdien
stig gevoelen zo hoog op dat hij zijne
stem moest verheffen om het luid ge
ween van heel het gehoor te beheer-
schen. Zijn preken maakten zoveel in
druk dat studenten pater Bernard kwa
men verklaren acht dagen vakantie te
willen ruilen voor acht dagen welke hij
onder hen mocht willen verblijven'. De
leefregels van het strenge instituut
brachten met zich mee dat studenten
soms hun vakanties zelfs met enkele da
gen zagen bekort wegens 'niet genoeg
zame naarstigheid' of 'onwelvoeglijk op
treden jegens de eerwaarde Heeren'.
Schoorvoetend werd het isolement door
broken, maar de contacten met het dorp
St. Michielsgestel bleven schaars. Wel
waren er verplichte wandelingen naar
het dorp: met gedekt hoofd en onder es
corte van enige leraren. Om de contac
ten met de buitenwereld zoveel mogelijk
te beperken kende Beekvliet zelfs zijn ei
gen 'haarsnijder'. Veel van de eigen leef
regels en typische internaatsuitdrukkin
gen raakten in onbruik tijdens de tweede
wereldoorlog. Het seminarie werd opge
splitst over een aantal plaatsen nadat in
het voorjaar van 1942 de Duitse bezet
ting het Beekvliet-complex inrichtte als
kamp voor Nederlandse gijzelaars.
Door het opsluiten van prominenten
trachtte men het geestelijke verzet van
Nederland te breken. De machthebbers
spraken van een preventieve maatregel
met het oog op eventuele sabotageda
den. Gedurende de 28 maanden van zijn
bestaan als gijzelaarskamp heeft Beek
vliet gedwongen onderdak geboden aan
1274 leiders van het Nederlandse volk.
De Duitse bewakers maakten hen tot het
mikpunt van aanhoudende bedreigingen.
Onrust, verveling en angst voor execu
ties door getergde Duitsers bepaalden
vaak de stemming. Er heersten nervosi
teit en geprikkeldheid. Omsingeld door
een haag prikkeldraad, vertolkte Anton
van Duinkerken zijn gevoelens treffend in
de dichtregels: 'Niets dan de stem van
een kind op de weg is genoeg om volko
men gevangen te zijn. Wij zijn meer dan
zeshonderd man. Een kind op de weg
heeft gelachen, en elk werd er eenzamer
van.' Tegelijk echter werden hier tussen
politici, docenten, juristen, kunstenaars,
