verbruiker. Onophoudelijk af en aan rij
dende tankauto's pompen hun vrachtjes
van meest 20 000 kilo binnen zeven mi
nuten naar een van de twaalf opvang-
tanks die elk 12 500 liter melk kunnen
bevatten. Monsters van elke partij wor
den van hieruit per buizenpost voor con
trole naar het laboratorium geschoten,
en zodra daarvandaan het signaal
'groen' komt, kan de witte grondstof
vanaf de receptie met behulp van pom
pen in velerlei richtingen afgevoerd wor
den. Acht opslagtorens met elk een ca
paciteit van 340 000 liter herbergen de
enorme aanvoer tijdelijk tot er verderop
die dag vraag naar komt vanuit de con-
denseerafdeling, hier in de wandeling
keuken geheten. Tussen tien uur 's
avonds en zes uur 's ochtends als heel
het buizenstelsel melkvrij is gemaakt,
circuleert er een reinigingsmiddel door
het systeem van tanks en leidingen
waarin overdag de melk wordt gelost en
getransporteerd.
Het condenseren of indampen houdt in
dat tweederde van alle water uit de
melk wordt gehaald. Steriliseertorens
met een capaciteit van 12 000 flessen
per uur doen vervolgens hun conserve
rende werk. Gedurende 20 minuten
staan de gevulde flessen bloot aan een
stoomdruk van 2 atmosfeer. Wanneer
de flessen gecondenseerde melk weer
tevoorschijn komen zijn ze (inmiddels
gekoeld tot 40 graden) gereed voor het
'Friesche Vlag'-etiket. Wekelijks worden
er zo'n 2,5 miljoen flessen afgeleverd.
Voor zover ze niet in flessen wordt ge
tapt, verlaat ook veel melk ingeblikt de
fabriek. Het bracht - kenmerkend detail
- met zich mee dat die Leeuwardense
CCF momenteel een glansrijke tweede
plaats inneemt op de ranglijst van blik-
verwerkende industrieën in ons land.
Letterlijk aan de lopende band worden
de pakjes van elk 1200 vellen blik tot
rompen gesneden of tot deksels en bo-
dems geponst, gesoldeerd en van vul-
gaatjes voorzien. Een gedeelte van de
verwerkte melk ook krijgt haar houd
baarheid door toevoeging van 45 pro
cent suiker. Er zijn Afrikaanse landen
waar de blikjes als snoepgoed over de
toonbank gaan. Geen dag gaat voorbij of
de produktiehallen zijn doelwit van ex
cursies. Plattelandsvrouwen op hun
dagje uit, maar ook groepen uit Afrika
en Azië op studiereis. De export is een
wezenskenmerk voor de CCF. Al in 1932
werd in Hong Kong het eerste verkoop
kantoor gesticht. Van de totale produk-
tie verdwijnt 62 procent naar landen
buiten Europa. Het verre oosten en
Westafrikaanse landen gaan aan kop in
de rij van meer dan 100 landen waarop
de afzet zich richt. Het totale leverings
programma omvat nu al zo'n zestig pro-
dukten, afgeleid uit meikof de bestand
delen ervan. Babyvoeding, boterham
pasta, frisdranken, bakkerijgrondstoffen
en poeders voor de bereiding van con
sumptie-ijs bijvoorbeeld. In de Afrikaan
se praktijk kan het gebeuren dat uit ma
gere melkpoeder van Friese komaf weer
melk wordt gemaakt door toevoeging
van boterolie uit Nieuw-Zeeland.
In binnen- en buitenland telt de CCF circa
3250 medewerkers; onder de ruim 2000
personeelsleden die werkzaam zijn in
Leeuwarden bevinden zich vrij veel
mensen die door toegenomen mechani
satie overcompleet werden in de land
bouw, maar voor wie de huidige baan
toch nog in een zekere relatie staat met
hun oude stiel.
In totaal heeft de stad Leeuwarden en
omgeving een beroepsbevolking van on
geveer 50 000 mensen. De meesten die
in de binnenstad werken gaan in de
middagpauze maar wat graag nog even
huiswaarts. Het kan ook nog. De stad
bleef zo overzichtelijk van formaat dat
men 'een kleine gebeurtenis uit oost ook
in west nog heel goed kan situeren'. Het
geheel behield iets huiselijks. Maar het
is de stad wel een doorn in het oog dat
30 van de beroepsbevolking inmid
dels al een goed heenkomen heeft ge
zocht in de dorpen. Goutum of Wijt-
gaard, twee van de acht dorpen die tot
het grondgebied van de gemeente be
horen zijn er een voorbeeld van, maar
ook van Hardegarijp, Stiens, Dronrijp,
Warga en Wartena ging een werfkracht
uit! Het personeel van een groot en ge
ruchtmakend bedrijf als de naburige
vliegbasis zocht veelal in Britsum, Korn-
jum en Jelsum een goed heenkomen.
Het zit de stad niet lekker dat ze op deze
manier als broodheer fungeert voor de
wijde omtrek. Dorpen leunen wel tegen
Leeuwarden aan, maar dragen onvol
doende bij in de kosten die Leeuwarden
ten behoeve van typische stadsvoorzie
ningen maakte. In de dorpsuitbreidingen
ontstond een zekere wildgroei en pas nu
het er tot pseudo-stadswijkjes komt en
men in de gaten krijgt dat het bekoor
lijke dorpsleven ook maar legende is,
ontstaat er een zekere stabilisatie.
Leeuwarden loopt voor het eerst weer
op in bevolking na de achteruitgang van
de jaren tot 1975. Maar de dorpen zagen
nauwelijks probleemgevallen op huis-
vestingsgebied, daar bleef Leeuwarden
mee zitten. Het sociaal sterkste deel van
haar bevolking raakte de stad kwijt.
Zo zijn er nog wel enkele problemen.
Hoe vaak niet werd er al schande ge
sproken over het feit dat Leeuwarden de
enige provinciehoofdstad is die slechts
langs enkelbaans wegen bereikbaar is?
Ligt Leeuwarden voor de meeste Neder
landers geografisch al niet naast de
deur, mentaal vindt men de afstand nog
veel groter. Er doet daaromtrent een
kostelijk verhaal de ronde over een Frie
se fabrikant. Bij het maken van een af
spraak met een Haagse zakenvriend
werd verontschuldigend gevraagd: 'vind
jij het erg hierheen te komen? Leeuwar
den is zo ver
Verknochtheid aan het water
Mensen genoeg dus die Leeuwarden
niet aandoen, zelfs als ze er zakelijk wat
hebben te zoeken. Een dwaaltocht door
het historische stadscentrum zou hen
tot andere gedachten kunnen brengen.
Barre elfstedentochten die hier hun be
gin- en eindpunt kenden hebben bijge
dragen tot een foutieve beeldvorming.
Wie op verkenning gaat vindt wel overal
de verknochtheid aan het water ten
toongespreid. Eenvoudige voortuintjes
worden overweldigd door kajuitjachten
in aanbouw. Een watersporter: 'onaf
hankelijk van het beschikbare kapitaal
trekken de mensen hier het water op.
Zodra je het even bestuiveren kunt
neem je zo'n boot.' Aan de moderne bui
tenrand van Leeuwarden vind je de
grootste overdekte jachthaven van
West-Europa I
