11
rust op de werking van actieve kool.
Hoe graag men het ook zou willen, Kla-
zienaveen komt niet los van het veen en
de anonieme souvenirs die de woestenij
van weleer prijs geeft. Zwerfstenen ko
men tevoorschijn bij het mengwoelen
van in cultuur gebrachte dalgronden. Op
een veldje heeft een landbouwer tiental
len kanjers met een gewicht van vele
tonnen bijeen liggen in afwachting van
kopers. Volop gegadigden uit de rand
stad. De kolossen zijn in trek, als grafzerk
bijvoorbeeld. Zelfs bestaat er een han
delsonderneming, gespecialiseerd in de
levering van kienhout en turfschijfjes.
Dagelijks gaat het zoeken naar handza
me stobben verder in het veen. De vraag
van aquariumhouders valt amper bij te
benen. Buiten kijf staat wel, dat het veen
zijn beste tijd heeft beleefd. Meer en
meer werd de Emmense industrie een
toevluchtsoord vanuit de Klazienaveense
arbeidershuisjes. Maar ook daar staat
menigeen op de tocht nu depressies het
bedrijfsklimaat plagen en de vroegere
rug van hoge luchtdruk is ingezakt. De
mannen van de plaatselijke Rabobank:
'Jazeker, als Enka geen winstuitkering
doet merken wij de weerslag daarvan
wel degelijk hier. Algemeen genomen
hebben we een groot bestand aan spaar-
rekeningen met betrekkelijk lage saldi.
Die cijfers liggen nogal wat beneden het
gemiddelde van de organisatie. We
schijven het toe aan het getal der hand
arbeiders die als overal het eerst in de
verdrukking komen.' Het werkloosheids
cijfer liegt er niet om, dat is ook zonder
harde gegevens zonneklaar. Opvallend is
het getal der wandelende jongens en
mannen overdag. Huisvaders doen
boodschappen, begeleiden een kind dat
zijn eerste wankele passen zet. Er wordt
druk gezond op de balkons of- zoals
vanaf een straathoek in Nieuw-Dor-
drecht- ijverig gedokterd aan een maat
schappelijke orde die eindelijk rechtvaar
digheid garandeert. Onder het genot van
af en aan glijdend verkeer worden de
jongste stunts besproken van een leger
tje etherpiraten dat in deze contreien
meer aanhangers kent dan ooit. Hilver
sum III heeft op bepaalde uren van de
dag een geduchte concurrent aan De
Zwarte Panter, De Blauwe Boer, De Flip-
spuit, Tony Macaroni en al die andere
avontuurlijke jongens. Met plaat en praat
staan ze paraat, tijdens de weekends en
in nachtelijke uren vooral. Het gaat om
de spanning en de sensatie, pas daarna
om de kwaliteit. Een brom en een kraak
belaagt menigmaal de muziek. Geknetter
als van een kudde horzels is evenmin van
de lucht. De mannen die zuiver zijn en
het verst wegdraaien, staan hoog in aan
zien. Je bent eraan verslaafd zegt (ano
niem graag) de man achter Blauw Ens-
cia. Hij zendt cowboyliedjes met zijn
dubbele EL 34, nieuwprijs 115 gulden.
Het ideaal is een vijftrapszender met ook
zo'n antenne die helemaal is wegge
werkt in de takken van een boom. Maar
voorlopig vinden de uitzendingen van
deze kermispiraat nog plaats vanaf een
eenvoudige keukentafel. Verraad wordt
de boosdoeners zeer kwalijk genomen.
'Als de PTT toeslaat is het meestal na er
gernis van de buren die klagen over een
stoor op hun TV of radio. Laat ze dan
sportief zijn en hier aankloppen. Dan kun
je er wat aan doen en overlast voorko
men.' Onbekommerd en zorgeloos
scheurt hij er dan weer op de brommer
vandoor. 'Oerend hard' op weg naar een
afspraak met vrienden. Werkloos, ook zij.
Schijnbaar gaat heel de streek nauwe
lijks gebukt onder het werkloosheidspro
bleem. Het beeld van mensen die 'op de
steun zijn' is iedereen vertrouwd. De ver
ongelijkte klachten in de cafés betreffen
slechts het toenemend getal der zwart
werkers. Naast hun uitkering nemen ze
nog een (Duits) baantje dat aardig be
taalt. Maar de werkloosheid als zodanig
houdt de gemoederen niet bovenmatig
bezig. 'Waar weinig mensen wonen is
het percentage eerder hoog. Het valt hier
alleen meer op dan elders. Wij kijken
daar niet wonderlijk tegenaan. Door de
jaren heen kende men het fenomeen al
lang.' De man die het constateert gaat
als tijdverdrijf maar weer eens wat
schoffelen in de tuin. Buitensporige ei
sen worden er niet aan het leven gesteld.
Populieren geven de plaats aan waar
eens een wijk liep voor de afvoer van
turf. De vaart is dichtgegooid. Nu grazen
er paardjes en een sik, met op de achter
grond huisjes. Aanhankelijk tegen elkaar
geleund. Een beetje schots, een beetje
scheef. Hier horen de dieren thuis. Een
hok met wat kippetjes is geen uitzonde
ring, akkertjes voor het redderen van de
eigen groente of een schuur met een
knorrend slachtvarkentje al evenmin.
Hier buitenaf hoefde jarenlang geen
melkboer de ronde te doen. ledereen
zorgde zelf. De streek met zijn volk van
vrijbuiters hangt erg aan deze simpele
stukjes vrijheid. Neem Jan Uneken, ze
ventig jaar en met een kalender in huis
die sinds februari 1974 onberoerd bleef.
'Het mag mij nog denken,' vertrouwt hij
zijn bezoeker toe, 'dat op Klazienaveen
hoogstens drie huizen stonden.' Tien jaar
terug verruilde Uneken - een echte
veenkloet - terwille van vrouw en doch
ter zowat als laatste zijn armzalige hutje
in het veen voor een van de 'gemeente-
wonings' op Zwartemeer. Hij spreekt van
de trek naar het kanaal. Maar de huur is
sindsdien wel al opgelopen van 102 gul
den tot honderd in de tachtig. 'Het leek
ze mooi toe, maar daar ben je altijd niet
mee gediend. Ik zou zo weerom willen,'
bekent Uneken. En niet van zins om lou-
terweg stil te zitten gaat hij iedere och
tend voor dag en dauw per fiets toch
weer terug naar zijn eenzame nederzet
ting. 'Wat moet ik daar als je een leven
lang de wilde wereld bent gewend? Ze
kunnen me toch niet dwingen zeker in huis
te blijven? Ik gevoel me hier toch merke
lijk beter thuis dan vooraan.' Het armza
lige huisje staat in wat nu een natuurre
servaat is van CRM. 'Daar heb jij zeker
ook weieens van gehoord, niet? Ze vra
gen maar geld aan, en het komt er ook
prompt. Ik mag blijven tot aan mijn dood,
is er gezegd. Uneken staat onder en bo
ven de wet. Maar de kluwen loopt lang
zaam af. Op mijn leeftijd, dan ben je de
meeste kroegjes wel zo ongeveer aange
gaan.' In de vochtige woonkamer wordt
iedere dag opnieuw de kachel gestookt
met hout. Water komt uit put of regen
ton. Met het maken van afrasteringen,
tuinarbeid, herstellingen en het verzagen
van hout tot klossies, verstrijken de uren
snel. Ook het observeren van de wild
stand staat op het program. 'Wel 40
reeën komen hier aan de kost. 's Mid
dags snij ik een paar spekkies in de pan
en dan gaat het wel weer. Werk genoeg
maar weinig honing. Zo gaat het altijd
toch. Wij mensen werken in ons eigen
scheemsel.'
