Klazienaveens centrum: allereerst en na
drukkelijk wordt gewezen op degenen
die men vast niet meekrijgt zodra mede
werking vereist is voor uitvoering van de
ambitieuze plannen. Maar misschien vin
den sociologen zoiets wel volkomen nor
maal in een plaats die is voortgekomen
uit een menselijk allegaartje dat om dik
wijls zeer uiteenlopende redenen een ge
neratie terug zijn toevlucht nam in deze
veenstreek.
Er wonen in het moderne Klazienaveen
echter ook mensen genoeg die het tijd
perk van de vervening het liefst als afge
handeld beschouwen. Een aantal jaren
terug hing bij hen de vlag al uit met het
oog op de mogelijke vestiging van een
Philips-bedrijf. Het heeft helaas niet zo
mogen zijn. Philips gaf de voorkeur aan
vestiging elders. Maar fier attendeert
Klazienaveen nu op het moderne tuin
bouwcentrum, een reservaat van zo'n 40
pachtbedrijven. Omstreeks 1963, uitge
rekend het jaar toen ook de laatste turf-
keten verdwenen van het bovenveen,
werden ze compleet met tuinderswonin
gen uitgegeven door de gemeente Em-
men. Binnenkort krijgt 60 hectare ge
meentegrond opnieuw eenzelfde be
stemming. De pachtmogelijkheid hield
het investeringsniveau overzichtelijk, zo
dat het aan belangstellenden niet ont
brak. De tuinderij van Leo van Winden
behoort tot de twintig bedrijven in ons
land waar als proef de teelt van kaskom-
kommers plaats vindt op steenwol. Het
produkt, bij verhitting tot 1500 graden
ontstaan uit een mengsel van basalt- en
kalksteen, dient tot blokken geperst als
kunstmatige en steriele voedingsbodem
voor het gewas. Belangrijkste voordeel:
ziekten hebben minder vat op de planten
die dagelijk een bijna individueel samen
gesteld voedselmenu krijgen toegediend.
Zo'n keer of tien per dag zorgen druppe
laars bij iedere plant voor levering van
een water-oplossing met alle voedselele-
menten die vereist zijn voor een optimale
groei. Net nog niet in witte jas, maar
toch wel als een kleine laborant verricht
de tuinder wekelijks 20 uur controle-
werk. Helemaal tevreden is Van Winden
niet: 'Ik heb nog meer gewas dan nor
maal. Het zoeken is nu naar minder ge
was en meer komkommers. Het blijft ex
perimenteren met temperaturen in de
mat en zo, om de voet van het gewas net
warm genoeg te houden. Er staan aar
dige belangen op het spel. Je verstookt
voor twee ton gas, er gaat ruim zoveel
arbeidsloon mee heen en voor 2 ha
steenwol ben je ook een halve ton kwijt.'
Hoezeer de invloed van het veenkolonia
le tijdperk door blijft werken, leert aan
sluitend een bezoek aan 'de firma', alias
de Maatschappij Klazienaveen. De we
tenschap dat in Nederland slechts twee
particuliere landbouwbedrijven een gro
tere omvang hebben, staat hier nog bui
ten. Maar de ruim 1000 ha cultuurgrond
die thans in exploitatie zijn, ontstonden
puur door vervening. Een veenderij die
eveneens deel uitmaakt van de maat
schappij kan nog circa 15 jaar vooruit op
ongeveer 500 ha ongerept veen. De
veenruggen verheffen zich op diverse
plaatsen in het gebied rond Klaziena
veen. Enorme baggermachines vergra
ven ze. Handkracht komt er nauwelijks
nog aan te pas. De kolossen persen de
turf voordat die automatisch op het veld
te drogen wordt gelegd. Tractoren zor
gen voor het regelmatige omstoeken
(keren) van de drogende turf. Duizenden
liters dieselolie zijn in de plaats gekomen
voor de zweetdruppels die voorheen
werden gelaten bij de bouw van indruk
wekkende turfbulten. Tegenwoordig ver
graven machines ook vanaf de herfst
weer veen. Onder invloed van de nacht
vorst verkrijgt de turfbagger uitstekende
kwaliteiten als tuinturf. Het is een afzet
gebied waarvan zelfs de Groningse
grootindustrieel Willem Albert Scholten
in zijn stoutste dromen niet zal hebben
gedacht, hoewel het hem toch geenszins
aan visie en een vooruitziende blik ont
brak. Deze grondlegger van de Maat
schappij mag gerust zelfs afgeschilderd
worden als de grondlegger van Klaziena
veen. In de plaatsnaam zag hij meteen
de voornaam van zijn moeder ver
eeuwigd. Willem Scholten ('die man
stond niet voor een beetje', zegt de
volksmond) legde omstreeks 1874 ('voor
een pond tabak' wil ditmaal de volks
mond) beslag op 2500 hectare veen
grond, bedoeld om de brandstofvoorzie
ning in zijn aardappelmeelfabrieken voor
de verre toekomst veilig te stellen. Turf
was toen hoofdzaak, de aanmaak van
land amper interessant als bijzaak. De
zaken werden voortvarend aangepakt,
inclusief de bouw van een hotel, een
postkantoor, een riante dokterswoning,
een even respectabel onderkomen voor
enkele marechaussees en eveneens met
inbegrip van de aanleg van een (Schol-
tens)-kanaal dat een mooie afvoerlijn
voor turf richting Groningen opleverde,
te beginnen bij de Hoogeveensche Vaart.
Het was de glorieuze tijd van de verve-
ners waaraan Klazienaveen nog een be
drijf heeft overgehouden dat ook heden
ten dage floreert. Terwijl 'de firma' nu 50
mensen aan het werk heeft in plaats van
de 600 die er vroeger in het seizoen
emplooi vonden, verdienen bij het bedrijf
van buurman Purit altijd nog zo'n 350
mensen een best stuk brood. Met als
grondstof persturven die er in giganti
sche hoeveelheden (220 000 ton op jaar
basis) per vrachtwagen worden aange
voerd, legt men zich bij dit onderdeel van
het Norit-concern toe op de vervaardi
ging van actieve kool. Verspreid over
heel de wereld zijn er verder niet meer
dan zes fabrieken met deze specialiteit.
In Klazienaveen draaien constant tien
ovens: momenteel komt hun voedsel
nog maar voor een kwart uit eigen veen
derijen. De rest van de benodigde turf
haalt men uit Duits gebied, vlakbij over
de grens. In roterende ovens worden de
turven verkoold. Het ontvlambare gas
dat daarbij vrijkomt wordt door inblazen
van lucht verbrand, zodat de tempera
tuur niet tot minder dan 900 graden
daalt. Het afgestorven plantenmateriaal
waaruit de verkolende turf bestaat,
wordt dan als het ware opnieuw tot le
ven gewekt door het inblazen van stoom
in zo'n oven. Het proces verdiept en ver
wijdt naar wens de minuscule kanaaltjes
die eens de voedselaanvoer binnen ie
dere plant verzorgden. Door zijn sterk
poreuze vorm - grootte en hoeveelheid
van de kanaaltjes bepalen de kwaliteit-
is de actieve kool zeer geschikt om aller
lei verontreinigingen vast te houden, le
der koolstofdeeltje - in gebroken vorm of
gemalen in vele gradaties - werkt als
een geweldige spons met een inwendig
oppervlak dat vele malen het uitwendige
oppervlak overtreft. Directeur Kwak
geeft enkele voorbeelden: En theelepel
koolstof 1 gram) kan wel een totaal
oppervlak van 1000 vierkante meter ha
len. In sommige gevallen vertoont de
koolstof na gedane arbeid een gewichts
toename van dertig procent. Er zijn een
massa toepassingen: suiker wordt ont
daan van de bruine kleurstof waarin zich
ongewenste smaakelementen ophou
den; hij neemt stank van rioolwater weg
en het principe van ieder gasmasker be-
