m
23
danigheden en zijn sociale omgeving,
door het oplossen van een reeks puz
zels. Het zijn niet de droge cijfers en
nietszeggende namen waar het om
gaat, maar juist de sport de voor
ouder zijn 'gezicht' terug te geven.
Daarbij spelen toevallige en onver
wachte vondsten een belangrijke rol.
Hoe aardig is het als je op het portret
van een voorzaat stuit4).
Laten we eens nagaan hoe je tewerk
moet gaan als je je eigen stamboom
wilt uitpluizen. Allereerst verzamel
je alle gegevens over je voorouders
door te informeren bij je naaste fa
milie. Schrijf alles netjes op en ver
geet niet te vermelden van wie de
genoteerde gegevens afkomstig zijn,
dat kan later weer van belang blijken.
Soms kom je zo al een heel eind op
weg. Velen zullen echter blijven ste
ken bij grootouders of overgroot
ouders. Dan komt de volgende stap,
n.l. die naar de burgerlijke stand. In
Nederland hebben wij het in 1811
door Napoleon ingevoerde systeem
van bevolkingsregistratie. Globaal
gesproken bevinden zich de akten
van de burgerlijke stand per pro
vincie van vóór 1900 en vanaf 1811
in de Rijksarchieven (in elke hoofd
stad van elke provincie bevindt zich
een Rijksarchief), die van na 1900 bij
de gemeenten. Onze archieven zijn
vrij toegankelijk voor bezoekers, maar
we kunnen ook schriftelijk om infor
matie vragen. Het verdient aanbeve
ling om zoveel mogelijkfotokopieën
van de bestudeerde akten (huwelijks
akten met bijlagen, overlijdensakten
etc.) te laten maken. Wij hebben dan
de mogelijkheid om thuis rustig het
verkregen materiaal te bestuderen.
Allengs komen we steeds meer te we
ten over onze voorouders en komen
we verder terug in de tijd. Vóór 1811
bestond er nog geen burgerlijke
stand zoals wij die nu kennen en
moeten wij voor ons onderzoek ge
bruik maken van de zogenaamde
retroacte van de burgerlijke stand 5):
de doop-, trouw- en begraafregisters
welke zich in de Rijksarchieven, maar
ook in enkele gemeente- en kerkar
chieven bevinden.
Als bij ons onderzoek de hierboven
genoemde registers geen uitkomst
meer bieden door onvolledigheid of
het ontbreken ervan, dan moeten wij
terugvallen op de notariële en rech
terlijke archieven en vaak kunnen we
heel veel vinden in de nalatenschap
van de weeskamer, burgerboeken
of in familiearchieven 6). Het spreekt
vanzelf, dat er zich problemen zullen
voordoen bij het onderzoek. Daarom
is het aanbevelenswaard om, voordat
men zich tot een officiële instantie
wendt voor het verkrijgen van infor
matie, kennis te nemen van het boek
je 'Op zoek naar onze voorouders'7),
ook zijn er verschillende verenigingen
die zich bezighouden met genealogie
enheraldiekdieu kunnen helpen
en die u graag tot lid zullen maken 8).
Vai^im^UDelancM^voort^l^Biiber
van de Nederlandse genealoog, het
Genealogisch Repertorium 9), waarin
de namen zijn opgenomen van fami
lies waarvan in druk enige publikatie
is verschenen over drie of meer ge
neraties met verwijzingen naar het
desbetreffende drukwerk.
Als men in oude archieven wegwijs
wil worden is het vaak noodzakelijk
het voor ons moeilijk of onleesbare
oude schrift te leren lezen10). De
kans is verder groot, dat men stuit op
uit het buitenland afkomstige voor
ouders u) of dat men blijkt af te
stammen van een buitenechtelijk per
soon of van een vondeling.
Een met de genealogie onverbreke
lijk verbonden tak van wetenschap is
de heraldiek of wapenkunde. Familie
wapens zijn evenmin als stambomen
een privilege van bepaalde bevoor
rechte maatschappelijke groeperin
gen. Hoewel het familiewapen van
oorsprong afkomstig is uit de rid
derstand 12), is het gebruik ervan al
kort na zijn ontstaan, in de vroege
veertiende eeuw overgenomen door
stedelingen en wat later ook door de
plattelandsbevolking.
SEN TAMILIÊWAPSiJ
Hélmtekbn
HELM f» BKKLS t>BH
Onder een wapen verstaat men
gekleurde, erfelijke of blijvende ken
tekens van een familie of gemeen
schap, van zinnebeeldige betekenis
en voorgesteld als het afweerwapen
van een middeleeuws krijgsman, n.l.
schild, helm, helmteken en dekkle
den 13).
Veel mensen weten niet, dat zij een
familiewapen hebben. Vaak is het
mogelijk via een genealogische
speurtocht achter het wapen van een
familie te komen. We treffen afbeel
dingen ervan op lakafdrukken aan of
op akten die veelal van officiële aard
zijn. Ook op grafstenen, gebrandschil
derde ramen, op zilveren en tinnen
voorwerpen en op aardewerk. Som-
mige verenigingen, genootschappen
en gilden legden in vroeger tijd wa
penboeken aan. Bij verschillende
verenigingen die zich op dit terrein
bewegen en ook in bibliotheken en
archieven zijn collecties van zegels
en wapens aanwezig 8).
Er zijn kwasie-deskunidigen die je
vertellen, dat ze jouw wapen kennen
of na betaling van een klein bedrag
zullen opzoeken. Een wapen krijg je
dan wel, maar het is zeer de vraag
of het werkelijk toebehoort aan jouw
geslacht en helaas is de afheelrlinn
die men je verstrekt vaak in strijd
met de regels der heraldiek. Er zijn
heel wat juweliers die met een air van
deskundigheid mensen aan een wa
pen helpen, dat ze zomaar uit een
wapenboek halen 14).
Blijkt er na een ingesteld onderzoek
geen wapen aan het lichtte zijn ge
komen, dan kan men er een ontwer
pen. Het Centraal Bureau voor Ge
nealogie zal daar graag bij helpen en
als je dat wenst registreren in haar
wapenregister.
Noten:
1. Genealogie: tak van wetenschap die zich
bezighoudt met het verzamelen van kennis en
van feiten die betrekking hebben op de afstam
ming van levende wezens van andere levende
wezens. Een genealoog is iemand die de
afstamming en verwantschap van families
naspoort. (Grieks: genea geslacht).
2. Heraldiek: wetenschap die het ontstaan, de
ontwikkeling, het gebruik, het recht, de reglemen
tering en de beschrijving van wapens bestu
deert. De naam heraldiek is ontleend aan de
herauten, oorspronkelijk boden of aanzeggers,
later wapenkoningen.
3. Er zijn verschillende manieren om de diverse
verwantschapsrelaties op te tekenen. Hier volgen
enkele benamingen: A. Genealogie of stam
boom staat van afstammelingen van één stam
vader in de mannelijke lijn, waarbij dochters wel
vermeld worden met hun ev. echtgenoten, maar
haar kinderen niet. B. Kwartierstaat een staat
van voorouders van één persoon en diens of
dier broers en zusters in de vrouwelijke zowel als
in de mannelijke lijn, dus de ouders, de 4 groot
ouders, de 8 overgrootouders, de 16 betover
grootouders, de 32 oudovergrootouders enz
C. Parenteel afstammelingenstaat van één
persoon in de vrouwelijke zowel als in de manne
lijke lijn.
D. Verwantschapstabel een combinatie van de
hiervoor genoemde drie beschrijvingsmogelijk
heden.
4. Iconografie is het mooie woord voor de
wetenschap die zich bezighoudt met de studie
en beschrijving van beelden, tekeningen,
gravures en schilderijen. Het Iconografisch
Bureau te 's-Gravenhage houdt zich voorname
lijk bezig met de registratie van portretten (ook
fotoportretten).
5. Het Repertorium DTB door W. Wijnaendts van
Resandt ('s-Gravenhage 1969) geeft een beknopt
overzicht van de Nederlandse doop-, trouw- en
begraafregisters (enz.), van voor de invoering
van de burgerlijke stand.
6. Te Utrecht wordt in het Rijksarchief een
Centraal Register van Familiearchieven bijge
houden. Van veel van zulke archieven zijn in
ventarissen aanwezig.
7. Uitgave van het Centraal Bureau voor Genea
logie, postbus 7618 te 's-Gravenhage 2040.
Kosten ca. f 10,—.
8. Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor
Geslacht- en Wapenkunde, Bleyenburg 5,
's-Gravenhage. Maandblad: De Nederlandsche
Leeuw.
Nederlandse Genealogische Vereniging, Catten-
hagestraat 8A te Naarden. Maandblad: Gens
Nostra.
Voorts zijn er nog tal van regionale verenigingen
en werkgroepen. Het zou te veel ruimte in beslag
nemen deze hier alle op te sommen.
9. Genealogisch Repertorium door Jhr. mr. dr.
E. A. van Beresteyn, herzien en tot 1 januari
1970 bijgewerkt door H. L. Kruimel. Uitgave van
het Centr. Bureau voor Genealogie, 's-Graven
hage 1972.
10. Men kan bij verschillende Rijksarchieven
cursussen in het lezen van oud schrift volgen.
Palaeografie kennis van de soorten van schrift
uit de oudheid, de middeleeuwen enz.
11. Als eerste aanzet tot onderzoek naar voor
ouders in het buitenland kan men kennis nemen
van 'Wenken en adressen voor genealogisch
onderzoek in het buitenland' door C. W. Del-
forterie en W. Wijnaendts van Resandt,
uitgave van het Centraal Bureau voor Genea
logie, 1973.
12. Jkvr. dr. J. M. van Winter. Ministerialiteit en
Ridderschap in Gelre en Zutphen (2 dln.,
Arnhem 1962); recensie van G. Despy in Tijd
schrift voor Geschiedenis, 77 (1964).
Drs. J. A. de Boo; Heraldiek, Uitg. Fibula-Van
Dishoeck, Bussum 1967.
13. C. Pama; Rietstap's Handboek der Wapen
kunde, Uitg. Brill, Leiden 1961, pagina 1.
14. De zeer verdienstelijke heraldicus J. B.
Rietstap heeft met zijn Armorial Général (2e
editie, 1884) waarin hij ca. 110.000 familiewapens
beschrijft, helaas echter zonder enige bron
vermelding, ertoe bijgedragen dat men zijn
'eigen' wapen of het wapen van iemand anders
zomaar is gaan opzoeken. Dit zal wel zijn
bedoeling niet zijn geweest, maar het effect
ervan is nog dagelijks merkbaar; het heeft ertoe
geleid, dat mensen wederrechtelijk andermans
wapen voeren, zelfs vaak zonder het zelf te
