Jü
r±r v -1
■V Jfn
ia j-: rn
JUf
y^pr
-/IÉ"
T 1i-V L
.tSliWA
r l&ifc
19
Drie spel is uit
betekenen niet meer dan een beetje
kustvaart in de wereldruimte. Inder
daad ja, dat knikkertje aan de zol
dering stelt zoals ik al zei de aarde
voor. Zo klein maar hè, en toch zo
veel gekibbel. Rest me u te vertellen
dat alle bollen en wijzers in beweging
worden gehouden via een raderwerk
dat loopt op een klok met negen lo
den gewichten. Tienduizend ijzeren
pinnetjes vormen de tanden die
Eisinga moest laten construeren voor
het mechanisme van zijn planeta
rium. Het kleinste raadje beweegt
20 miljoen keer sneller dan het lang
zaamste exemplaar. Verder iemand
nog iets te vragen? Laatst nog stak
een jochie de vinger op. Die wilde
weten of het nog niet afgelopen was.'
Harke Terpstra met zijn hengelach-
tige aanwijsstok, kijkt met zijn ver
wonderde ogen het auditorium aan.
Moeiteloos onderbreekt hij zijn
schoolmeesterachtige dreun zo vaak
als wenselijk is. Naar gelang de be
hoefte doorvlecht hij op essentiële
punten zijn uiteenzetting met Engels
talige flarden.
Deze man is net zo wezenlijk voor
Franeker als het planetarium dat hij
koestert. Hij valt niet weg te denken
uit de plaats, evenmin als de kaats-
sport. Alom geldt Franeker als het
mekka van de kaatssport. Voldoende
reden dus om op zoek te gaan naar
enige achtergrondinformatie. Eerst
maar eens het oor te luisteren gelegd
bij Jurjen Leicht, 61 jaar en nog zo'n
9000 ballen verwijderd van zijn pen
sioen. Precies. Als enige in Nederland
maakt deze ex-schoenmaker uit Fra
neker nog kaatsballen. Momenteel
werkt hij in loondienst bij de Neder
landse Kaatsbond. Veertig exempla
ren per week bedraagt zijn kwantum.
'Tja, hoe kwam dat zo? Probeer het
eens bij ballen te maken, zei vader in
de crisistijd toen ik nog voor bank
werker doorging. En het ging, jam
mer genoeg. Nou zit ik ermee. Ja,
je maakt iets van begin tot eind.
Maar dat is ook het enige. Een einde
loos vervelend werk. Zes centimeter
doorsnee heeft zo'n ding. Net een
pingpongbal. Het blijft natuur. Er is
al van alles geprobeerd. Kurk, plastic.
Allemaal niks. De huid is van Frans
kalfsleer. Bijna nergens meer te krij
gen. De zaak wordt opgevuld met
22 gram koeihaar. Op gevoel ja. Maar
verkijk je daar niet op. Het is een heel
geprop hoor. Je bent er een uur mee
aan de gang. Ik weeg nooit meer.
Kom zeg, na 41 jaar. Als er 3 afwijken
per 100 is het veel. Rond, hard en
veerkrachtig moeten ze zijn. De
meeste anderen redden dat niet.
Maar waardering? Ho maar. Wan
neer een partij heel goed was, mocht
je al blij zijn met een 'nou het valt me
niet tegen' of zoiets. Langzamerhand
is er meer besef gekomen. Maar om
nou te doen alsof er Keulen en Aken
mee wordt verdiend De spel
regels? Drie spel is uit hè. Vrij inge
wikkelde berekening. Ze slaan boven
in. Sommigen kunnen er kop noch
staart aan vinden. Ga zelf maar eens
zien.'
Zo gezegd zo gedaan. Op een per
ceel in het centrum dat elders onher
roepelijk voorbehouden blijft voor de
bouw van een gemeentehuis, een
riant winkelcentrum of desnoods een
bankgebouw, beoefent Franeker de
kaatssport. Avond aan avond in het
zomerseizoen wordt hier gekaatst
onder het kritisch toeziend oog van
vele belangstellenden. De wilskrach
tige bronzen kop van Willem Westra,
oprichter van de kaatsbond, is zo aan
gebracht dat ook zijn starende blik
gericht blijft op de verrichtingen bin
nen de perken van het sjukelan. Twee
parturen, elk drie spelers omvattend,
strijden tegen elkaar. Veel spelers
lopen op kousevoeten. De partij aan
slag mept de bekende balletjes van
Jurjen Leicht het veld in, waarbij het
de bedoeling is dat de tegenpartij
pareert. De toeschouwers letten
scherp op kwaadslagen. Een drie-
traps latwerk dat als telegraaf wordt
betiteld, vermeldt de standen. De
man die belooft ons het fijne van de
zaak te vertellen verzuimt zijn plicht
permanent. Constant dwaalt hij af.
'Een moment. Moeteerst even zien,'
verontschuldigt hij zich haast bij
iedere vraag. Het wedstrijdverloop
laat hem niet los. Hoe essentieel het
kaatsen hier is mogen we afleiden
uit de eerbied waarmee gesproken
wordt over iemand die negen keer de
koningsprijs won op de PC. Onze
zegsman somt feilloos de jaartallen
op inclusief andere bijzonderheden.
'De jongste koning bij de PC was
17 jaar. We hebben ook eens een
dominee als winnaar gehad. In Har-
lingen prijkt een telegraaf op de zerk
van een befaamd kaatser.' Lauwer
kransen aan de gevels, als teken van
gewonnen kaatspartijen, behoren in
deze streek tot de tradities. Al voor
de 14-16 jarigen is er jaarlijks de
grote strijd om de Freule-prijs. Wat
deze ontmoeting betekent voor de
jeugd is de jaarlijkse PC voor de vol
wassenen. Friezen uit heel het land
komen naar Franeker voor deze
krachtmeting onder auspiciën van de
Permanente Commissie. Tienduizend
kijkers zijn geen uitzondering bij de
ontmoeting tussen 16 top-parturen.
Als er koud water in plaats van al
cohol werd geschonken zou de be
langstelling blijven, zo wordt verze
kerd. Het illustreert de plaats die de
kaatssport hier inneemt. De interesse
gaat zelfs zover dat het gemeente
museum drie maal 's jaars tentoon
stellingen houdt in de eigen kaats-
afdeling. Het enige Nederlandse mu
seum dat een sport in zijn collectie
heeft is het aan zijn stand verplicht,
hoewel het daarnaast beslist niet aan
eenzijdigheid ten onder gaat.
