Streekfunctie
herinnering in stand aan Franeker
als voormalige universiteitsstad,
opgedoekt door toedoen van een be
moeial als Napoleon Bonaparte. De
vroegere professorenhuizen zijn in
hun oude luister hersteld. Praalzucht
leidde tot uitwassen als show
deuren. Ze verbergen geen zalen van
kamers zoals verwacht, maar dood
gewone opbergkasten.
Niettemin, de gevels stralen onmis
kenbaar nog eens glans van het
verleden af.
Gerestaureerde gebouwen alom. Ze
lokken slenteraars genoeg naar de
intieme grachtengordel rondom het
stadscentrum. Menigeen dwaalt
aansluitend naar de goeddeels be
houden verdedigingswallen rondom
het stadje. Een dak van iepe
bladeren overkoepelt 's zomers de
wandelaars op hun pad langs de
bolwerken. Boomchirurgen hebben
handenvol werk met reddings
operaties van de honderden iepen
aan weerskanten. Tot op de bodem
van hun vakmanschap gaan de
mannen in hun strijd voor het behoud
van de kwetsbare sfeermakers.
Een wandeling door het historische
Franeker vergt weinig tijd en er is
maar een slotsom mogelijk: ge
moedelijkheid gaat hier hand in hand
met een knusse intimiteit. Je pas
seert een taxibedrijf annex graf
kistendepot. Voor Franeker en om
streken, jawel. Maar vanuit datzelfde
Franeker vinden - om maar eens wat
te noemen - jaarlijks ook duizenden
ziekenhuisbedden hun weg over de
hele wereld, tot in Afrika en het
Midden-Oosten toe. Oostwouds
fabriek voor bokkewagens groeide
uit tot een specialistisch bedrijf met
140 werknemers waar men tegen
woordig zijn hand niet meer omdraait
voor de fabricage van volledig elek
trisch verstelbaar ziekenhuis-
meubilairop wielen. De inrichting
van het Rotterdamse Dijkzigt zieken
huis was maar een van de klussen
waar men zijn krachten op be
proefde. Ergens staat een gebouw
met het potsierlijke opschrift gym-
nastiekschool. De oudste uit de rij van
sportzalen waarop de stad thans kan
bogen.
Elders herinnert een gevelsteen eraan
dat ter plaatse prins Maurits met zijn
gevolg door een brug zakte en op
wonderbaarlijke wijze van de ver
drinkingsdood werd gered. Een paar
duffe regels uit het leerboek der
vaderlandse geschiedenis komen tot
leven. Zoals een verkenning van het
gebied rond Franeker de gelegenheid
biedt een stelling uit de aardrijks
kunde op haar juistheid te toetsen.
De spoorlijn Flarlingen-Leeuwarden
vormt inderdaad de duidelijke schei
ding tussen akkerbouw en weide
gebied in deze Friese noordwest
hoek. Naar het noorden strekken de
akkers zich uit en in zuidelijke rich
ting tref je de weilanden.
Op tal van fronten is in Franeker de
integratie merkbaar van stad en
platteland. Loop over de weekmarkt
en de aanwezigheid van kritisch
kopende vrouwen uit de omliggende
dorpen valt op. Per bus of brommer
komen ze 'naar de stad'. Dan is er het
gemeentehuis van Franekeradeel.
Tien dorpen brengen metz'n allen
welgeteld 3889 inwoners op de been.
De plaats Tzum (spreek uit: Tjum)
opent de rij met 1165 zielen; de ge
meenschap Boer is met 65 inwoners
de absolute hekkesluiter. Hun ge
meentehuis bevindt zich op grond
gebied van de gemeente Franeker.
Behalve die enkele keer dan dat men
op het raadhuis vanuit Franeker
wordt geconfronteerd met een on
duldbare belastingheffing, is er geen
mens die zich druk maakt om de
ongebruikelijke situatie. Buitengaats
of niet, de ligging van het huis der
gemeente is ideaal voor Franekera
deel.
Op een terrein draagt de centrum
functie van Franeker zowaar een pro
vinciaal karakter. Het betreft de zorg
voor psychiatrische patiënten. Sinds
halverwege de vorige eeuw alweer
vond ze hier haar concentratie, aan
vankelijk binnen de muren van het
leegstaande universiteitscomplex.
Van een gesticht voor geesteszieken
groeide het geheel inmiddels via de
tussenfase van 'inrichting' uit tot een
psychiatrisch ziekenhuis met circa
600 patiënten. Ongeveer vierhonderd
vijftig mensen vinden er werk. Ver
pleging in de huiselijke sfeer wint
meer en meer terrein. Broeder Kra
mer, staflid en samensteller van en
kele psychiatrische leerboeken, schat
dat inmiddels al wel de helft van alle
patiënten in kleine wooneenheden
