Pioniers
TN HET SPIONNETJE
Je kunt niet in het verleden leven; we
hebben trouwens al genoeg met het he
den te stellen. En toch, zo af en toe denk
je wel eens aan die vrouwen, die voor
ons geleefd hebben en wat die allemaal
gepresteerd hebben.
Veel duidelijker dan welk boek ook
geeft het vrouwenblad uit de vorige
eeuw een beeld van het dagelijks leven
van de vrouw. Alles waarover ze zich
zorgen maakte, de kleine en grote pro
blemen, ze schreef er over in haar vrou
wenblad.
Er zijn uit de vorige eeuw niet zo heel
veel veel tijdschriften voor de vrouw
overgebleven. Hier en daar kan men in
archieven en bibliotheken nog wel te
recht, maar wie zelf een verzameling
wil aanleggen moet wel over veel speur
zin en volharding beschikken.
Wat is het oudste Nederlandse vrouwen
blad? Ik denk dat het moeilijk met zeker
heid te zeggen is doordat er zo weinig
van bewaard gebleven is. In ieder geval
is het wel bekend dat er al in 1740 in ons
land een blad verscheen, dat speciaal
voor de vrouw bestemd was. Het ver
scheen in het Frans en kreeg de mooie
naam 'Amusement du Beau Sexe'.
Maar wat was nu het eerste blad, dat in
de Nederlandse taal uitkwam? Voor zo
ver mij bekend is het 'Kabinet van Mode
en Smaak' met gekleurde modebijlagen.
Het kwam in 1792 uit en werd uitgege
ven door A. Loosjes Pzn. in Haarlem.
De onderwerpen, waaraan in deze eer
stelingen aandacht werd besteed, zijn
niet altijd van enorm belang. Mode en
schoonheidsverzorging hadden ook
toen al volop de belangstelling van de
lezeressen. Hoe zie ik er uit is een vraag,
die ook de vrouw in vroeger dagen zich
gesteld heeft.
De vrouw was vroeger gauwer oud. Een
vrouw van veertig was 'op leeftijd'.
Toch heeft ook die vrouw in 1792 er
over gepiekerd wat ze er aan kon doen
als ze al jong grijs werd of als ze een
kleur haar had, die haar niet zo erg aan
stond. Daarom zal ze het laatste nieuws
uit Engeland vast wel met belangstelling
gelezen hebben.
'Hier is een poeder uitgekomen, door
hetwelke men grijze, ja roode hairen op
het hoofd naar willekeur bruin of zwart
kan verwen, en wel zonder het gering
ste gevaar om de hairen te verliezen of
de gezondheid te beschaadigen. De ko-
leur is standvastig en blijft duurzaam
aan het hair, dat er eens mee geverwd
is; de nieuwe uit den huid opwassende
hairen, bij voorbeeld de roode, veroor-
zaaken dat dit verwern moet herhaald
worden.'
GoedMieMiitediil^wa^elangnil^oor
Mien
4 Holthuizen
de vrouw van 1792, maar als we denken
dat de vrouw, die voor ons leefde alleen
maar geïnteresseerd was in haar uiterlijk
en haar huishouding, dan vergissen we
ons. Misschien kreeg ze niet de moge
lijkheid om veel naar buiten te treden,
laten we onszelf niet wijs maken dat die
vrouwen van toen 'suffe doetjes' waren,
die alleen maar de rol van lieflijke we
derhelft van de man speelden. Ze kon
zich al knap kwaad maken over allerlei
misstanden.
In datzelfde jaar 1792 werd de vrouw in
haar eigen blad geconfronteerd met de
ellende van de stierengevechten in
Spanje. Het is niet meer na te gaan of
het artikel 'Stiergevegten' ook werkelijk
door een vrouw geschreven is, al zou je
dat uit de stijl wel kunnen opmaken,
maar het werd in ieder geval wel in het
blad voor de vrouw opgenomen.
Een fel protest, dat helaas niet zoveel
resultaat heeft gehad want nog altijd
verlustigen vele 'olél'-schreeuwende
toeschouwers zich aan het walgelijke
'spel' van de stierengevechten. 'Ja,
schoon ik duizend jaaren leefde en alle
dagen mijn geest pijnigde, zoude ik nog
niet begrijpen kunnen hoe men iets aan-
lokkends, iets aangenaams in deze
schrikkelijke gevegten zoude kunnen
vinden. Een mensch moet van steen zijn,
wien de traanen niet in de oogen komen,
wanneer hij twaalf of vijftien verraade-
lijke moorden ziet, welke in koelen
bloede een ongelukkig dier dooden, het
welk gekneveld aan den hals en door
een band aan den neus in zijne verdedi
ging verhinderd wordt.'
Wie het hele artikel leest, voelt een
merkwaardig soort verbondenheid met
de vrouw van toen, die protesteerde te
gen gruwelijkheden, waarmee wij bijna
tweehonderd jaar later nog leven.
Kijk, dat is wat ik bedoel. Die vrouwen
bladen brengen je heel intens in contact
met toestanden, waarover de vrouw uit
die tijd nadacht en die door geen histo
rische verhandeling of een later geschre
ven tijdsbeeld te vervangen is. Zelfs een
eenvoudig 'ingezonden stuk' kan een
noodkreet zijn, die tot ons overkomt uit
dat verleden.
In 1807 verscheen er een nieuw Neder
lands vrouwenblad op de markt, 'Ele-
gantia'.
Wat het eerst opvalt is het hoge peil van
het blad De vrouw uit die dagen mag
dan erg veel waarde hebben gehecht aan
mode, omgangsvormen en andere uiter
lijkheden, haar belangstelling ging ook
heel wat dieper dan deze buitenkant
zaken.
Natuurlijk moeten we er wel rekening
mee houden dat het vrouwenblad in die
dagen alleen door vrouwen 'in de aan
zienlijke stand' gelezen werd. De volks
vrouw had wel wat anders aan haar
hoofd, had er geen geld voor en kon
waarschijnlijk niet lezen. 'Elegantia'
noemt zich dan ook 'een tijdschrift van
mode, luxe en smaak voor Dames'.
Belangrijker is dat 'Elegantia' een fel
artikel publiceerde over 'sterflijsten en
bekendmakingen van overledenen in de
couranten'. De schrijfster protesteert
tegen de vaak gruwelijke bijzonderheden
over iemands ziekte en sterven, die in
overlijdensadvertenties bekend werden
gemaakt.
In een tijd, dat de kraamvrouwenkoorts
nog zoveel slachtoffers maakte, veront
rustte het haar dat zwangere vrouwen
regelmatig lazen onder welke ellendige
omstandigheden andere jonge vrouwen,
die hun baby al ter wereld hadden ge
bracht, gestorven waren. 'Want bij me
nige zwangere b.v. waren maanden noo-
dig om het bij de tijding van den dood
eener kraamvrouw opgewekt denkbeeld
van een ongelukkige verlossing uit het
hoofd te praten. Bij sommigen is dit niet
eens mogelijk. Wat heeft het ook voor
zin,' vraagt de schrijfster zich af, 'dat
een man bij de bekendmaking van het
overlijden van zijn vrouw publiceert: zij
stierf onder de hevigste pijnen.'
Terecht pleit de schrijfster van het arti
kel voor het weglaten van deze bijzon
derheden. Haar noodkreet heeft inder
daad weerklank gevonden want al kort
daarna werd bij Algemene Verordening
op 3 april 1807 bepaald 'op boete (t.w.
25,-) door de courantier te verbeuren
zullen geen geboorte- of doodsadverten-
tiën in de couranten geplaatst worden
waarin melding gemaakt is van de moei
lijkheid der verlossing, van de oorzaak
des doods of andere omstandigheden,
die vóór of na de verlossing mogten heb
ben plaats gehad.'
Een belangrijke beslissing, die we nu
helemaal uit het oog verloren hebben,
maar die nog doorwerkt tot op de dag
van vandaag en we mogen er toch wel
ons petje voor afnemen dat die vrouwen
dat toen voor elkaar gekregen hebben.