Inhoudsopgave Bestuursverslag Corporate governance
Alle accountants van de onderdelen die in scope zijn voor de
controle, zijn geïnstrueerd door het groepsteam met betrekking
tot de geïdentificeerde significante risico's voor de gecon
solideerde jaarrekening en de informatie die moet worden
gerapporteerd. Het groepsteam heeft de accountants een
materialiteit niveau toegewezen afhankelijk van de grootte en
risicoprofiel van het betreffende onderdeel.
Door bovengenoemde werkzaamheden bij groepsonderdelen,
gecombineerd met aanvullende werkzaamheden op groeps
niveau, hebben wij voldoende en geschikte controle-informatie
met betrekking tot de financiële informatie van de groep
verkregen om een oordeel te geven over de geconsolideerde
jaarrekening.
Jaarrekening Rabobank Groep Jaarrekening Rabobank Pillar 3
De kernpunten van onze controle
In de kernpunten van onze controle beschrijven wij zaken die
naar ons professionele oordeel het meest belangrijk waren
tijdens onze controle van de jaarrekening. De kernpunten van
onze controle hebben wij met de raad van commissarissen
gecommuniceerd, maar vormen geen volledige weergave van
alles wat is besproken.
Wij hebben onze controlewerkzaamheden met betrekking tot
deze kernpunten bepaald in het kader van de jaarrekeningcon
trole als geheel. Onze bevindingen ten aanzien van de indivi
duele kernpunten moeten in dat kader worden bezien en niet
als afzonderlijke oordelen over deze kernpunten.
Risico
Waardeveranderingen kredieten aan cliënten (zie noot 4.4 en 11)
Het saldo van de waardeveranderingen kredieten aan cliënten op 31
december 2015 bedroeg EUR 8,372 miljoen.
De toereikendheid van de waardeveranderingen kredieten aan cliënten bevat
een hoge mate van oordeelsvorming door het management.
De identificatie van leningen die verslechteren, de analyse van de beoordeling
van objectieve aanwijzingen voor een bijzondere waardevermindering, de
waarde van het onderpand en de realiseerbare waarde zijn inherent onzeker
als gevolg van het toepassen van verschillende veronderstellingen en
factoren, waaronder de financiële situatie van de tegenpartij, de verwachte
toekomstige kasstromen, waarneembare marktprijzen en de verwachte netto
verkoopprijzen. Het gebruik van verschillende modeltechnieken en aannames
kunnen leiden tot significante afwijkingen in de waardeveranderingen
cliënten.
De bijbehorende risicomanagement toelichting is complex en sterk
afhankelijk van de kwaliteit van onderliggende gegevens. Specifieke
focus is aangebracht op onder meer de retailportefeuille in Nederland, de
scheepvaartportefeuille en de commercieel vastgoed portefeuille.
Gegeven de impact van de inherente onzekerheid van de
waardeveranderingen kredieten aan cliënten en de subjectiviteit in de
oordeelsvorming, hebben wij dit als een kernpunt voor onze controle
onderkend.
Reële waarde van financiële activa en passiva (zie noot 4.9)
De financiële instrumenten die worden gewaardeerd tegen reële waarde
zijn significant voor de jaarrekening. Op 31 december 2015 bedroeg het
saldo van de derivaten (zowel activa als passiva), de voor handelsdoeleinden
aangehouden financiële activa, de voor verkoop beschikbare financiële activa
en Overige financiële verplichtingen tegen reële waarde met verwerking van
waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening EUR 48,113/EUR55,129
miljoen, EUR 3,472 miljoen, EUR 37,773 miljoen, respectievelijk EUR 16,991
miljoen.
Voor financiële instrumenten die actief worden verhandeld en waarvoor
genoteerde marktprijzen beschikbaar zijn, is er een hoge mate van
objectiviteit bij de bepaling van de reële waarde ('level 1 waardering'). Ten
aanzien van 'level 3'activa zijn waarneembare marktprijzen of parameters
niet beschikbaar. Als gevolg daarvan is de reële waarde onderworpen
aan inschattingsonzekerheid omdat significante oordeelsvorming van
toepassing is om de reële waarde te schatten. Ten aanzien van 'level 2' activa
zijn waarneembare marktprijzen of parameters beschikbaar als input voor
waarderingsmodellen die worden gebruikt om de reële waarde te bepalen.
Gegeven de oordeelsvorming bij de inschatting van de reële waarde, hebben
wij dit als een kernpunt voor onze controle onderkend.
Onze controleaanpak
Wij hebben de opzet en werking van de interne beheersmaatregelen ten aanzien
van de tijdige vaststelling van waardeveranderingen kredieten aan cliënten,
inclusief de kwaliteit van onderliggende gegevens en systemen beoordeeld. Voor
waardeveranderingen die op individuele basis zijn berekend hebben wij een selectie
van individuele leningen in detail onderzocht en de analyse van het management
betreffende de realiseerbare waarde getoetst. Wij hebben de aannames, die ten
grondslag liggen aan de waardeveranderingen getoetst, inclusief voorspellingen van
toekomstige kasstromen, de waardering van het onderpand en schattingen ten aanzien
van het herstel. Dit is inclusief het rekeninghouden met het effect van clementie
('forbearance'). Wij hebben professionele oordeelsvorming toegepast bij de selectie
van leningen voor een gedetailleerde inspectie met nadruk op exposure in sectoren die
een verhoogde onzekerheid hebben voor herstel in de huidige marktomstandigheden,
bijvoorbeeld commercieel vastgoed, retail en scheepvaartindustrie.
Wij hebben, ondersteund door onze specialisten, de toereikendheid van de
onderliggende modellen, veronderstellingen en de gegevens die door Rabobank
worden gebruikt voor de vaststelling van de waardeveranderingen kredieten aan
cliënten met gelijkwaardige kredietkenmerken getoetst. Op gelijke wijze hebben
we de modellen, veronderstellingen en de gegevens die worden gebruikt voor de
algemene voorziening ('IBNR') onderzocht, met inbegrip van de geschiktheid van de
toereikendheid van de verlies identificatie periode ('LIP') die in deze modellen wordt
gebruikt.
Tot slot hebben wij de volledigheid en accuraatheid beoordeeld van de toelichtingen
met betrekking tot de waardeveranderingen kredieten aan cliënten om de naleving van
de toelichtingsvereisten zoals opgenomen in EU-IFRS te beoordelen.
Wij hebben de level 1 reële waarderingen gecontroleerd door vergelijking van de door
Rabobank toegepaste reële waarden te vergelijken met openbare marktgegevens. Voor
level 2 en level 3 waarderingen hebben wij de toereikendheid van de modellen getoetst
die door Rabobank worden gebruikt alsmede de betrouwbaarheid van de gegevens
die worden gebruikt als input voor deze modellen. Wij hebben de opzet en werking van
de interne beheersmaatregelen ten aanzien van de waardering beoordeeld en hebben
onafhankelijke prijsverificatie en modelvalidatie uitgevoerd.
Wij hebben, met behulp van onze waarderingsspecialisten, additionele procedures
uitgevoerd voor de gebieden met een hoger risico en schattingselementen. Dit
omvatte, indien relevant, een vergelijking van de gemaakte inschattingen voor huidige
en opkomende markten en het zelf waarderen op basis van een steekproef. Wij
hebben ook het effect van andere bronnen met reële waarden informatie onderzocht,
waaronder winsten of verliezen bij verkoop. Tevens hebben we de opzet en werking
van de beheersmaatregelen met betrekking tot gerelateerde toelichtingen onderzocht,
waaronder de toelichting van waarderingsgevoeligheid en de reële waarde hiërarchie.
Tot slot hebben wij de volledigheid en accuraatheid beoordeeld van de toelichtingen
met betrekking tot de reële waarde van financiële activa en passiva om de naleving van
de toelichtingsvereisten zoals opgenomen in EU-IFRS te beoordelen.
251 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant