ii ii
ii
ii
I
1984 1985
Verstrekte leningen naar sectoren
in f miljard
agrarische sector
handel, industrie en dienstverlening
particulieren
Het herstel van de investeringen in de
industrie is van groot belang, omdat dit een
van de meest internationaal georiënteerde
sectoren van onze economie is. De Neder
landse industrie moet het in de internatio
nale concurrentie vooral hebben van hoog
technologische produkten. Een gedurende
enkele jaren achterblijvende investerings-
groei kan de concurrentiepositie op de
internationale markt ernstig aantasten.
Naast investeringen in produktiemiddelen
en in onderzoek en ontwikkeling wordt,
mede met het oog op de eenwording van de
Europese markt, steeds meer geïnvesteerd
in bedrijfsovernames, joint ventures en de
bewerking van nieuwe markten.
De groei van het industriële midden- en
kleinbedrijf bleef samenhangend met de
samenstelling van de afzet iets achter bij die
van het grootbedrijf. Het midden- en klein
bedrijf is minder exportgericht dan het
grootbedrijf en ook vormen de investerings
goederen een geringer deel van de totale
afzet. De particuliere consumptie en de
intermediaire leveringen, die naar verhou
ding minder sterk toenamen, zijn juist wel
van relatief groot belang. De afzet van het
industriële midden- en kleinbedrijf nam met
3% toe. De rendementen ontwikkelden zich
positief, mede als gevolg van de gematigde
kostenontwikkeling en een verbetering van
de winstmarges.
De bouwnijverheid als totaal heeft in 1 988
een gematigde groei van de produktie te
zien gegeven. Deze groei was vooral te
danken aan de zachte winter. Het gedeelte
van de bouwnijverheid dat afhankelijk is van
overheidsopdrachten, bleef duidelijk achter
bij het gedeelte dat de marktsector als
opdrachtgever heeft. Tot deze laatste cate
gorie behoren vooral aannemers uit het
midden- en kleinbedrijf. Deze laatste
bedrijven kunnen dan ook terugzien op een
behoorlijke toeneming van de produktie.
Doordat in de woningbouw de produktie
steeds meer verschuift naar de vrije sector,
mag worden aangenomen dat deze verbete
ring van de positie van de kleinere aanne
mers structureel van aard is.
Dienstverlening
De dienstverlening toont al enkele jaren een
relatief hoog groeitempo. De commerciële
dienstensector heeft duidelijk geprofiteerd
van de toeneming van activiteiten in het
bedrijfsleven. Terzelfder tijd speelt de
dienstensector in op het vergrote kostenbe
wustzijn van bedrijven. De uitbestedings- en
vooral verzelfstandigingstendens heeft de
dienstensector ook in 1 988 in de kaart
gespeeld. Ook de op de consument gerichte
dienstverlening, de persoonlijke dienstverle
ning, gaf een gunstige afzetontwikkeling te
zien. De extra ruimte in het besteedbaar
inkomen vertaalt zich, weliswaar minder
dan evenredig, ook in bestedingen in de
dienstensector. In het verslagjaar voltrok
zich met name een forse groei op het terrein
van toerisme en recreatie.
De bruto toegevoegde waarde van de dien
stensector (exclusief handel, woningbezit,
bank- en verzekeringswezen en kwartaire
sector) nam in 1 988 met ongeveer 3% toe
tot ruim f 63 miljard. Een deel van deze
groei komt voor rekening van (relatief)
kleine bedrijven die zich als starter op de
markt begeven. Het aantal bedrijven in de
dienstensector groeide met ruim 4%, de
totale werkgelegenheid met ruim 1,5%.
De gematigde loonkostenontwikkeling
kwam de rentabiliteit van de arbeidsinten
sieve dienstensector ten goede. De kwar
taire dienstverlening vormt evenwel een uit
zondering op het positieve beeld. Ook in
1 988 hebben veel instellingen in deze
sector de voor hen negatieve gevolgen van
het op bezuinigingen gerichte overheids
beleid ondervonden.
Rabobank Garantiefonds
Ook in 1 988 hebben de aangesloten
banken in ruime mate gebruik gemaakt van
de faciliteiten die de Stichting Garantie
fonds Rabobanken kan bieden.
Zij verstrekten aan 543 starters of doorstar-
ters uit het midden- en kleinbedrijf en de
agrarische sector achtergestelde leningen
onder garantie van het Garantiefonds.
18
Een ruime meerderheid van de aanvragen,
namelijk 78%, bleek te zijn ingediend ten
behoeve van (startende) ondernemers in het
midden- en kleinbedrijf. Het totale bedrag
van de verstrekte achtergestelde leningen
bedroeg ongeveer f 24 (26) miljoen.
Het gemiddelde bedrag per lening nam toe
tot f 44.000 (42.000). De totale garantie
stelling van het Garantiefonds heeft inmid
dels de f 75 (47) miljoen overschreden.
In november heeft de staatssecretaris van
Economische Zaken de Regeling Borgstel
ling MKB-kredieten 1 988 in de Staatscou
rant gepubliceerd. Deze regeling is per
1 januari 1 989 in de plaats gekomen van de
Kredietregeling Midden- en Kleinbedrijf
1 985. De nieuwe regeling is aanmerkelijk
eenvoudiger is dan de oude. Zo beslist de
Rabobankorganisatie voortaan in alle
gevallen zelf over een borgstelling door de
Staat. De minister stelt zich, door het sluiten
van een borgstellingsovereenkomst met
Rabobank Nederland, garant voor de terug
betaling van door de Rabobankorganisatie
verstrekte borgstellingskredieten. Een ander
kenmerk is dat de omvang van de borgstel
ling is beperkt tot 90% van de hoofdsom
van het borgstellingskrediet. Voor starters
geldt echter een borgstelling van 100%.
De gevolgen van de nieuwe regeling voor de
Stichting Garantiefonds Rabobanken zullen
nauwlettend worden gevolgd.
Woningmarkt
Op landelijk niveau heeft de markt voor koop
woningen zich in 1 988 min of meer gesta
biliseerd op het in 1 987 bereikte peil. Het
aantal transacties nam licht toe, terwijl de
huizenprijzen enigszins verder stegen.
De markt lijkt daarmee op een nieuw even-
wichtsniveau te zijn aangeland. Een versto
ring hiervan dreigt echter in bepaalde
marktsegmenten, bijvoorbeeld als gevolg
van een te krap aanbod.
De markt voor woninghypotheken stond in
het teken van een toenemende produkt- en
prijsconcurrentie. Onze organisatie
reageerde hierop in eerste instantie met de
Rabobank Starthypotheek. Ondanks deze
aanvulling op ons produktenpakket bleef
ons marktaandeel enigermate onder druk
staan. De vraag van consumenten is in
toenemende mate gericht op lange rente-
fixatietermijnen en op lage en stabiele
lasten. In het najaar werd op deze cliënten
voorkeur ingespeeld via de introductie van
de Spaar-Optimaalhypotheek. Het nieuwe
produkt werd door de markt enthousiast
ontvangen.
In 1 988 verstrekte de Rabobankorganisatie
voor f9.651 (9.449) miljoen nieuwe
leningen aan particulieren. Dit bedrag heeft
nagenoeg volledig betrekking op woning
hypotheken. Het in totaal bij particulieren
uitstaande bedrag steeg met 7 (8)%.
Aflossingen
Leden en cliënten losten in 1 988 f 1 8,3
(1 6,4) miljard af op door onze organisatie
verstrekte leningen. Dat de stijging van dit
bedrag minder was dan in 1 987, vindt zijn
oorzaak deels in de snelle groei van onze
portefeuille in de afgelopen jaren.
Ook schuldvernieuwingen spelen bij de
aflossingen een rol. De omzetting naar
leningen met een ander rentetype nam in
het verslagjaar niet verder toe.
Financiering in rekening-courant
Het met de kredietverlening in rekening
courant gemoeide bedrag steeg aanzienlijk
Dit was deels een gevolg van een, zeker ook
Vanuit de handel,
industrie en dienst
verlening werd opnieuw
een forse en nog enigs
zins verder toenemende
financieringsbehoefte
getoond.
19
