1981 1982 1983 1984
Ontwikkeling van de rente in Nederland
maandgemiddelden
n kapitaalmarkt
geldmarkt
doelstellingen die de Nederlandsche Bank in het
kader van de informele kredietbeheersing
hanteerde.
De lange rente toonde de laatste twee jaar
fluctuaties tussen circa 6 en 7'/2%. Dit laatste
niveau werd bereikt voorafgaand aan de val van
de aandelenkoersen. Daarna daalde ook op de
kapitaalmarkt de rente, zodat deze tegen het
einde van het afgelopen jaar weer terug was op
het peil van begin 1 987. De Nederlandse
kapitaalmarkt wordt gedomineerd door twee
grote blokken: het Rijk als vrager en de
institutionele beleggers als aanbieders. In die
situatie komt voorlopig geen verandering. Ook bij
een dalend begrotingstekort in de komende jaren
zal de groeiende herfinancieringsproblematiek de
vraag van de overheid hoog houden. Zo zal de
Staat tot en met 1 990 alleen al voor
herfinanciering van vervallende schuld in totaal
f 54 miljard moeten lenen.
Sinds januari 1 986 is de kapitaalmarkt verder
gedereguleerd. Het voornaamste effect hiervan
was een forse groei van leningen met een vaste
looptijd. Met name de Staat maakte gebruik van
deze nieuwe mogelijkheid.
Bankwezen
Het herstel van de economie vanaf 1 983 ging
gepaard met een krachtige stijging van de
liquiditeitenmassa. Een groot deel daarvan sloeg
neer bij het bedrijfsleven, waar het rendements
herstel zich voorspoediger voltrok dan de
investeringsgroei.
Bezorgd om de sterk toegenomen geld-
hoeveelheid, kwam de Nederlandsche Bank twee
jaar geleden met de representatieve organisaties
van het kredietwezen een streven naar beperking
van de geldschepping overeen.
In 1 986 werd de afgesproken norm (5V2 a 6% per
jaar) nog fors overschreden, maar eind 1 987 kon
worden geconstateerd dat de geldscheppende
activiteit van het bankwezen was teruggelopen tot
een tempo dat aansloot bij de trendmatige groei
van het nominale nationale inkomen. Hieraan lag
met name de sterk verhoogde inspanning van
banken, onze organisatie zeker niet uitgezonderd,
ten grondslag om lange middelen op de kapitaal
markt aan te trekken. Daarmee is de door de
monetaire autoriteiten gevraagde bijdrage
geleverd aan de vermindering van de kapitaal-
uitvoer, de positieverbetering van de gulden en de
12
geleidelijke daling van de geldmarktrente
Mede gelet op het bereikte tempo van geld
schepping heeft de Nederlandsche Bank besloten,
voor 1 988 geen beperkingen meer te stellen aan
de groei van het netto geldscheppend bedrijf van
het bankwezen. De conjuncturele vooruitzichten
maken het minder voor de hand liggend om de
kredietteugels te blijven aantrekken, te minder nu
zich ook in 1 988 geen inflatie van betekenis lijkt
te gaan voordoen.
Het in ons land gehanteerde systeem van krediet
beheersing kan bij langdurige voortzetting
gemakkelijk verstarringsverschijnselen in de
concurrentieverhoudingen tussen banken
oproepen. De Nederlandsche Bank heeft mede
daarom het oog gevestigd op een aanvullend,
meer marktconform monetair instrument. Zij wil
een portefeuille staatsobligaties opbouwen
waarmee open marktpolitiek kan worden gevoerd,
teneinde desgewenst de ontwikkeling van de
kapitaalmarktrente te beïnvloeden op zodanige
wijze dat door een adequaat verschil tussen korte
en lange rente een te sterke geldgroei wordt
vermeden.
De door de banken aanvaarde inspannings
verplichting tot beperking van de geldschepping
krijgt extra accent in het licht van de in 1 987
allengs omvangrijker geworden uittocht van
spaargelden. Het bankwezen kampt al geruime
tijd met een stagnatie van zijn spaargeld
ontwikkeling. De aankondiging van de
renseigneringsmaatregelen door het Ministerie
van Financiën leidde in de tweede helft van 1 987
tot een forse ontsparing.
Per saldo heeft zich in 1 987 bij het bankwezen
een vlucht van spaarmiddelen voorgedaan van
naar schatting circa f 6 miljard. Uit het beloop
van de bankbiljettencirculatie kan worden
afgeleid dat een groot deel van dit geld in
contante vorm wordt aangehouden, maar ook
dat een aanzienlijk deel over de grens is
gebracht. De gelijktijdig met de fiscale
informatieplicht in juli 1 987 aangekondigde
plannen tot verhoging van de rentevrijstelling en
afschaffing van de saldering met de betaalde
hypotheekrente, hebben de vlucht van
(potentieel) spaargeld niet kunnen keren.
De aankondiging, eind vorig jaar, dat de
desaldering en de gedeeltelijke vrijstelling van
rente op spaarrekeningen van kinderen reeds
vanaf 1 januari 1 987 zouden gelden, kwam te
laat om nog effect te kunnen sorteren.
Alles bijeen blijft de vraag klemmen of het
overheidsbeleid op dit terrein uit het oogpunt
van sociaal-economisch belang als produktief
kan worden aangemerkt. Vanzelfsprekend heeft
het economisch herstel vanaf 1 983 de kwaliteit
van de debiteuren van het bankwezen sterk
verbeterd. Niettemin zullen de op binnenlandse
debiteuren betrekking hebbende dotaties aan de
voorziening voor algemene risico's zich op een
blijvend hoger niveau moeten blijven bewegen
dan op het lage peil dat in de jaren zeventig
gebruikelijk was.
Tegelijkertijd blijft een geleidelijke verhoging van
de voorzieningen voor vorderingen op
schuldenlanden noodzakelijk.
Daarnaast heeft de Nederlandsche Bank voor het
bankwezen in november 1 987 verzwaarde
solvabiliteitsrichtlijnen van toepassing verklaard
waarmee, in afstemming met een zich
aftekenende internationale consensus, onder meer
de toegenomen risicograad van bepaalde bancaire
activiteiten tot uitdrukking werd gebracht. Aldus
voltrekt zich een geleidelijke internationale
coördinatie van het toezicht op banken.
Voor solvabiliteitsvereisten gaat deze voorshands
verder dan binnen de Europese Gemeenschap.
De centrale banken van de 'Groep van Tien'
hebben in 1987 overeenstemming bereikt over
convergentie van het solvabiliteitstoezicht, gericht
op het versterken van de stabiliteit van het
internationale bankwezen en het wegnemen van
verschillen in het bancaire solvabiliteitsregime
tussen de diverse landen. Banken komen op die
wijze internationaal in gelijkwaardiger
concurrentieverhoudingen te verkeren.
Het laat zich aanzien dat op weg naar de beoogde
voltooiing van de Europese markt in 1 992 het
bedrijfsleven zich zal instellen op sterkere
internationalisatie en specialisatie.
Die ontwikkeling en het anticiperen op
veranderingen in markten voor financiële diensten
hebben gevolgen voor de activiteiten van het
bankwezen. Fusies, overnemingen en vraag naar
risicokapitaal vereisen daarop toegesneden
bankdiensten. In meer algemene zin zullen de
sterkere internationalisatie en het wegvallen van
beschermende grenzen of van nationale
regelingen tot grotere concurrentie leiden, zeker
ook voor het bankwezen en andere financiële
instellingen.
13
